درس اول
اندیشه، تدبّر، تفکّر
أَلا لا خَیْرَ فى عِلم لَیْسَ فیهِ تَفَهُّمٌ
أَلا لا خَیْرَ فى قَرَائة لَیْسَ فیْها تَدَبُرٌ
أَلا لا خَیْرَ فى عِبادَة لَیْسَ فیْها تَفَکُّرٌ(1)
ترجمه
آگاه باشید: دانشى که در آن اندیشه نیست سودى ندارد!
آگاه باشید: تلاوت قرآن که در آن تدبّر نباشد نفعى ندارد!
آگاه باشید: عبادتى که در آن تفکّر نیست بى اثر است!
شرح کوتاه
انباشتن مغز از فرمول هاى علمى، و قوانین منطقى و اصول فلسفى و هرگونه دانشى مادامى که با اندیشه صحیح، و جهان بینى روشن، و آشنایى با اصول زندگى انسانى، هماهنگ نباشد بسیار کم اثر است.
همان طور که خواندن آیات شریفه قرآن اگر با تدّبر و دقّت در عمق معانى آن همراه نباشد تأثیر آن ناچیز است، و عباداتى که نور تفکّر و عقل بر آن نتابد جسمى است بى روح، و فاقد اثر عالى تربیتى است.
--------------------------------------------------------------------------------
1. از کتاب کافى جلد 1، صفحه 36 و تحف العقول.
درس دوم
پیمانه تدبیر
امام صادق(علیه السلام) مى فرماید:
صَلاحُ حالِ التّعایُشِ وَ التَّعاشُرِ مِلاَمِکْیال ثُلْثَاهُ فِطْنَةٌ وَثُلْثَهُ تَغافُلٌ(1)
ترجمه
اصلاح وضع زندگى و معاشرت با پیمانه اى انجام مى شود که دو سوّم آن هوشیارى است و یک سوّم آن بى اعتنایى و تغافل!
شرح کوتاه
هیچ کارى بدون مطالعه و نقشه و هوشیارى سر نمى گیرد، همچنین هیچ کارى بدون بى اعتنایى هم به سامان نمى رسد. به تعبیر بهتر و روشنتر: اگر ما بخواهیم بدون مطالعه و دقت کار کنیم مواجه با شکست خواهیم شد ولى اگر بخواهیم براى تمام احتمالات ممکن و حوادث پیش بینى نشده به هنگام انجام کارها خود را معطل سازیم به این آسانى قادر بر انجام کارى نیستیم و براى یک کار باید سال ها مطالعه کنیم، و نیز براى انتخاب دوست و شریک و همسر و مانند آن، لذا فرمود دو سوّم دقّت و یک سوّم بى اعتنایى.
--------------------------------------------------------------------------------
1. از کتاب تحف العقول، صفحه 267.
درس سوّم
در غذاى جسم سختگیرند اما...
امام حسن(علیه السلام) مى فرماید:
عَجِبْتُ لِمَنْ یَتَفَکَّرُ فى مَأْکُولِه کَیْفَ لا یَتَفَکَّرُ فى مَعْقُولِهِ، فَیُجَنِّبُ بَطْنَهُ ما یُؤْذیهِ وَیُودِعُ صَدْرَهُ ما یُرْدِیهِ(1)
ترجمه
عجب دارم از آنها که به غذاى جسم خود مى اندیشند; امّا به غذاى روح خود نمى اندیشند، خوراک ناراحت کننده از شکم دور مى دارند; امّا قلب خود را با مطالب هلاکت زا آکنده مى کنند.
شرح کوتاه
همان طور که پیشواى بزرگ ما فرموده مردم معمولا در غذاى جسمانى خود سختگیرند جز در پرتو نور چراغ دست به سفره نمى برند، و جز با چشم باز لقمه بر نمى گیرند، از غذاهاى مشکوک مى پرهیزند، و بعضى هزار گونه نکات بهداشتى را در تغذیه جسم رعایت مى کنند.
امّا در غذاى جان، با چشم بسته، در لابه لاى ظلمت هاى بى خبرى، هرگونه غذاى فکرى مشکوکى را در درون جان خود مى ریزند، گفتار دوستان نامناسب، مطبوعات بدآموز، تبلیغات مشکوک یا مسموم همه را به آسانى مى پذیرند و این جاى بسیار شگفتى است.
--------------------------------------------------------------------------------
1. سفینة البحار ماده طعم.
درس چهارم
نقش قلم
امام صادق(علیه السلام) مى فرماید:
ما رَأَیْتُ باکِیاً اَحسَنَ تَبَسُّماً مِنَ الْقَلَمِ!(1)
ترجمه
هیچ گریانى را ندیدم که همچون قلم به زیبایى تبسم کند.
شرح کوتاه
قلم گویاى عواطف و ترجمان خرد آدمى است.
قلم بنیان گذار تمدّن ها و گرداننده چرخ هاى جامعه است.
قلم در گریه هاى مداوم خود شرح دردهاى جانکاه انسانها مى گوید و در تبسّمى که همواره در میان دو لب دارد، نشاط عشق، و شوق حیات، و رمز زندگى و هزار گونه زیبایى نهفته است.
ولى افسوس همین قلم هنگامى که به دست نا اهل افتد از قطره هاى اشکش، قطره هاى خون مى ریزد و تبسّمش نیشخندى است بر عالى ترین ارزش هاى انسانى!
--------------------------------------------------------------------------------
1. از کتاب لطایف و ظرایف.
درس پنجم
در میان دو مسؤولیت بزرگ
امام صادق(علیه السلام) مى فرماید:
اَلْمُؤْمِنُ بَیْنَ مَخافَتَیْنِ: ذَنْبٌ قَدْ مَضَى لا یَدْرِى ما صُنْعُ اللهُ فیه وَ عُمْرٌ قَدْ بَقِىَ لا یَدرِى ما یَکْتَسِبُ فِیهِ(1)
ترجمه
انسان با ایمان همواره از دو چیز نگران است از گناهان گذشته خود که نمى داند خدا با او چه رفتار مى کند، و از عمر باقیمانده که نمى داند خود چه خواهد کرد!
شرح کوتاه
بارزترین نشانه ایمان، احساس مسؤولیت است، احساس مسؤولیت در برابر اعمالى که انجام داده و احساس مسؤولیت در برابر وظایف و تکالیفى که در پیش دارد.
آن کسى که این دو احساس را دارد همواره به فکر جبران کوتاهى هاى گذشته است; و همچنین در فکر پیدا کردن بهترین راه ممکن براى استفاده از فرصت هاى باقیمانده، و این هر دو رمز تکامل و پیشرفت یک انسان با یک ملت است، مردمى که نه به اعمال گذشته مى اندیشند و نه به فکر ساختن آینده اند، افرادى بینوا و بدبختند.
--------------------------------------------------------------------------------
1. اصول کافى، جلد 2، صفحه 7.
درس ششم
عوامل نابودى جامعه
أَرْبَعٌ لا یَدْخُلُ بَیتتاً واحِدَةٌ مِنْها إِلاَّ خَرِبَ وَلَمْ یَعْمُرْ بِالْبَرَکَةِ: الخِیانَةُ وَ السَّرِقَهُ وَ شُرْبُ الخَمْرِ وَ الزّنا(1)
ترجمه
چهار چیز است که اگر یکى از آنها در خانه اى وارد شود، ویران مى گردد و برکت خدا آن را آباد نمى کند:
خیانت، دزدى، شرابخورى، و عمل منافى عفت!
شرح کوتاه
نه تنها خانه ها، که اجتماعات نیز از این قانون بر کنار نیستند:
هنگامى که خیانت در اجتماعى نفود کند روح اعتماد از آن برچیده مى شود.
و هنگامى که سرقت در اَشکال مختلف در آن راه یابد آرامش از آنها رخت بر مى بندد.
و هنگامى که میگسارى در میان آنها رایج گردد، افکارى ناتوان و فرزندانى معلول و جوانانى بى اثر خواهند داشت.
و هنگامى که دامان آنها آلوده بى عفتى گردد بنیان خانواده ها متزلزل خواهد گشت، و نسل آینده آنها به فساد کشیده خواهد شد.
--------------------------------------------------------------------------------
1. از نهج الفصاحه.
درس هفتم
تنبلى و فقر
امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى فرماید:
إنَّ الأَشْیاءَ لَمّا ازْدَوَجَتْ إزْدَوَجَ الْکَسَلُ وَ الْعَجْزُ فَنَتَجا بَیْنَهَما اَلْفَقْرَ(1)
ترجمه
آن روز که همه چیز با هم ازدواج کردند «تنبلى» و «ناتوانى» به هم آمیخته و از آن دو فرزنى به نام «فقر و تنگدستى» متولد شد!
شرح کوتاه
همه چیزى در پرتو سعى و کوشش به دست مى آید این حقیقتى است که اسلام به ما آموخته.
تنبلى، سستى، ناتوانى، و فرار از برابر حوادث سخت و مشکلات، چیزى است که با روح ایمان هرگز سازگار نیست.
اینها مولودى جز فقر، فقر در همه جهات، فقر اقتصادى و اخلاقى و معنوى نخواهد داشت، در حالى که مردم با ایمان باید در تمام جهات متّکى به خود و بى نیاز باشند.
--------------------------------------------------------------------------------
1. بحارالأنوار، جلد 78، صفحه 59 و تحف العقول، صفحه 158.
درس هشتم
باران دانش بر دل ها
لقمان حکیم مى گوید:
یا بنَىَّ إنَّ یُحْیِى الْقُلُوبَ بِنُور الحِکْمَةِ کَما یُحْیِى الأرضَ بِوابِلِ السَّماءِ(1)
ترجمه
فرزندم! خدا دل هاى آدمیان را با نور دانش زنده مى کند، آن سان که زمین هاى مرده را با باران هاى پر برکت آسمان!
شرح کوتاه
سرزمین دل انسان همچون باغستانى است که انواع نهال ها و بذرهاى گلها و گیاهان و درختان برومند در آن پاشیده شده است، که اگر بموقع آبیارى شود محیطى پر طراوت و پر ثمر به وجود خواهد آورد.
تنها وسیله آبیارى این سرزمین قطرات زنده کننده باران علم و دانش است. و به همین دلیل دل هاى بى دانشان دل هایى است مرده، بى فروغ و بى ثمر.
همیشه، و در هر حال، جان خود را با نور دانش زنده نگهداریم.
--------------------------------------------------------------------------------
1. از کتاب بحارالانوار، جلد 1.
درس نهم
سرچشمه تکبّر
از امام صادق(علیه السلام) نقل شده:
ما مِنْ رَجُل تَجَبَّرَ أَؤ تَکَبَّرَ إلاّ لِذِلَّة یَجِدُها فِى نَفْسِهِ(1)
ترجمه
هیچ کس بر دیگران بزرگى نمى فروشد مگر به خاطر حقارتى که در درون وجود خود احساس مى کند!
شرح کوتاه
این نکته امروز در پرتو تحقیقات روانشناسى و روانکاوى مسلّم شده است که سرچشمه تکبّر و بزرگى فروختن بر دیگران چیزى جز عقده حقارت نیست; آنها که مبتلا به این عقده هستند و از آن رنج مى برند براى جبران کمبودهاى خود متوسل به این وسیله غلط یعنى خود را به طور مصنوعى بزرگ نشان دادن مى شوند و از این راه بر حقارت اجتماعى خود مى افزایند و بیش از پیش خود را منفور مى سازند.
این مسأله روانى به روشنى در گفتار معجزه آسایى که در بالا از امام صادق(علیه السلام)نقل شده دیده مى شود.
ولى افراد با ایمان بر اثر شخصیت درونى همواره در برابر دیگران متواضعند.
--------------------------------------------------------------------------------
درس دهم
سه چیز با ارزش در پیشگاه حق
پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) مى فرماید:
ثَلاثُ تَخرُقُ الْحُجُبَ وَ تَنْتَهِى إلَى مَا بَیْنَ یَدَى اللهِ:
صَرِیْرُ أَقْلامِ الْعُلَمَاءِ
وَ وَطْىُ أَقْدامِ الُْمجَاهِدیْنَ
وَ صَوْتُ مَغازِلِ الُْمحْصَناتِ(1)
ترجمه
سه چیز است که حجاب ها را پاره مى کند و به پیشگاه عظمت خدا مى رسد:
صداى گردش قلم هاى دانشمندان به هنگام نوشتن!
و صداى قدم هاى مجاهدان در میدان جهاد!
و صداى چرخ نخ ریسى زنان پاکدامن!
شرح کوتاه
چه تعبیر عجیب و پر معنا! سه صداست که در اعماق هستى نفوذ مى کند و طنین آن تا ابدیت پیش مى رود و به پیشگاه عظمت پروردگار مى رسد: آهنگ دانش و قلم، هر چند آهسته و کوتاه باشد، و آهنگ جهاد و فداکارى و آهنگ تلاش و کوشش کار هر چند به ظاهر کوچک باشد.
و در حقیقت اساس یک اجتماع سربلند انسانى را نیز همین سه چیز تشکیل مى دهد، دانش، جهاد، و کار.
--------------------------------------------------------------------------------
1. از کتاب الشهاب فى الحکم و الاداب، صفحه 22.
درس یازدهم
شهادت حسین(علیه السلام)
پیغمبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) مى فرماید:
إنَّ لِقَتْلِ الْحُسَیْنِ حَرَارَةٌ فِى قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ لَنْ تَبْرُدَ أَبَداً(1)
ترجمه
شهادت امام حسین(علیه السلام) در دل هاى افراد با ایمان آتش و حرارتى ایجاد مى کند که هرگز خاموش نخواهد شد.
شرح کوتاه
پیکار خونین در جهان بسیار بوده که با گذشت چند ماه و چند سال به دست فراموشى سپرده شده است و گذشت ماه و سال گرد و غبار نسیان بر آن پاشیده; امّا خاطره جانبازى آنان که در راه خدا و آزادى انسانها، در راه شرف و فضیلت همه چیز خود را فدا کردند فراموش نخواهد شد; زیرا، خدا، آزادى، شرف و فضیلت کهنه شدنى نیست; امام حسین(علیه السلام)و یارانش سر سلسله این مجاهدان بودند.
--------------------------------------------------------------------------------
1. مستدرک الوسایل، جلد 2، صفحه 217.
درس دوازدهم
دو نشانه مسلمان واقعى
پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) مى فرماید:
لا تَنْظُرُوا إلى کَثْرةِ صلاتِهِمْ وَصَوْمِهِمْ وَ کَثْرَةِ الْحَجِّ وَ الْمَعْرُوفِ وَطَنْطَنِتِهِمْ بِاللیْلِ وَلکِنْ أْنْظُروا إلى صِدْقِ الْحَدِیْثِ وَأَداءِ الأَمانَةِ(1)
ترجمه
تنها به زیادى نماز و روزه و حج و نیکى به دیگران و شب زنده دارى بعضى نگاه نکنید (اگر چه اینها در مورد خود مهم است) بلکه نگاه به «راستگویى» و «امانت» آنها کنید!
شرح کوتاه
با مطالعه مدارک اسلامى این حقیقت روشن مى شود که دو نشانه قطعى مسلمان واقعى این است که «راستگو» و «امین» باشد و با این که عبادات اسلامى همچون نماز و روزه و حج، برنامه هاى عالى تربیتى هستند، ولى تنها اینها نشانه اسلام نیستند، بلکه باید با راستگویى و امانت تکمیل گردند.
--------------------------------------------------------------------------------
1. نقل از کتاب سفینة البحار.
درس سیزدهم
آتش خشم!
امام باقر(علیه السلام) مى فرماید:
إنَّ هَذا الْغَضَبَ جَمْرَةٌ مِنَ الشَّیْطانِ تُوْقَدُ فِى قَلْبِ ابْنِ آدَمَ(1)
ترجمه
خشم و غضب شعله سوزان آتشى است از ناحیه شیطان که در درون دل آدمى افروخته مى شود.
شرح کوتاه
کمتر اتفاق مى افتد که انسان کارى در حال غضب انجام دهد و یا تصمیمى بگیرد و بعد پشیمان نشود; زیرا به هنگام افروخته شدن آتش سوزان غضب، عقل و درایت بکلى کنار مى رود، و اعصاب و عضلات غالباً در مسیرى به حرکت مى افتد که جبران خسارت ناشى از آن گاهى در یک عمر هم ممکن نیست!
باید با نهایت دقّت و سرعت این شعله شیطانى را به هنگام بروز، محاصره کرده و خاموش کنیم و الاّ ممکن است خرمن زندگى ما یا انسانهاى دیگر را در کام خود فرو برد و بسوزاند.
--------------------------------------------------------------------------------
1. بحار الانوار، جلد 73، صفحه 278.
درس چهاردهم
منابع ثروت
پیامبر(صلى الله علیه وآله) مى فرماید:
أُطْلُبُوا الْرِّزْقَ فِى خَبایا الأَرْضِ(1)
ترجمه
روزى را در نهانگاه هاى زمین بجویید
شرح کوتاه
در آن عصر و زمانى که اهمیّت معادن و آنچه در نهانگاه هاى زمین قرار دارد معلوم نبود، این دستور از طرف پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) صادر شد که مسلمانان اعماق زمین را جستجو کنند و منابع درآمد و آنچه را به زندگى آنها رونق مى بخشد از آنجا بیرون کشند، این گونه دستورها هم نشانه اى از عمق تعالیم اسلام است و هم سرمشقى براى تلاش و کوششى به خاطر آبرومند زیستن مسلمانان!
--------------------------------------------------------------------------------
1. نقل از کتاب نهج الفصاحه.
درس پانزدهم
بدترین پیشه ها
پیغمبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) فرمود:
«شَّرُ الْمَکَاسِبِ کَسْبُ الرِّبا»
امام صادق(صلى الله علیه وآله) فرمود:
إِذَا أَرادَاللهُ بِقَوْم هَلا کاً ظَهَرَ فِیْهِمُ الْرِّبا(1)
ترجمه
پیامبر(صلى الله علیه وآله) فرمود: بدترین کسب ها کسبى است که آمیخته با رباخوارى باشد.
امام صادق(علیه السلام) فرمود: هنگامى که خداوند بخواهد ملتى را هلاک کند رباخوارى در میان آنها آشکار مى گردد.
شرح کوتاه
با تمام رونقى که بازار رباخواران در دنیاى امروز دارد، و وابستگى خاصى که جهان امروز با رباخوارى در اشکال گوناگون پیدا کرده، جاى شک نیست که رباخوارى نظام مالى و اقتصادى جمعیّت ها را ویران مى سازد و سبب مى شود که ثروت ها به گونه وحشتناکى در دست افراد و مؤسسات معدودى جمع گردد و این تقسیم غیر عادلانه ثروت ها خود سرچشمه انواع بدبختى هاى اجتماعى و مفاسد اخلاقى است.
--------------------------------------------------------------------------------
1. از کتاب وسایل الشیعه، جلد 12، صفحه 426 و 427.
درس شانزدهم
امارت و اسارت!
امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى فرماید:
تَفَضَّلْ عَلَى مَنْ شِئْتَ تَکُنْ أَمِیَرهُ
وَاسْتَغْنِ عَمِّنْ شِئْتَ تَکُنْ نَظِیْرَهُ
وَافْتَقِرٌ إلى مَنْ شِئْتَ تَکُنْ أَسِیْرَهُ(1)
ترجمه
به هرکس مى خواهى نیکى کن تا امیر او شوى!
از هرکس مى خواهى بى نیاز شو تا همانند او شوى!
و به هرکس مى خواهى محتاج شو تا اسیر او گردى!
شرح کوتاه
در روابط اجتماعى افراد و ملت ها این قانون با قدرت تمام حکومت مى کند که حکومت از آنِ دستِ دهنده است، و دستِ گیرنده خواه ناخواه زیر دست است، افراد و ملت هاى نیازمند در واقع بردگانى هستند که فرمان بردگى خود را با ابراز نیاز و احتیاج به دیگران امضاء کرده اند، مسلمان واقعى کسى است که بکوشد ارتباط اجتماعى خود را با دیگران براساس کمک متقابل قرار دهد نه یک جانبه، و گرفتن کمک بلاعوض باید مخصوص افراد معلول و از کار افتاده باشد.
--------------------------------------------------------------------------------
درس هفدهم
ریاکارى و خودنمایى
امام صادق(علیه السلام) فرمود:
لا تُرَاءِ بِعَمَلِکَ مَنْ لا یُحْیِى وَلا یُمِیْتُ وَلا یُغْنى عَنْکَ شَیْئاً(1)
ترجمه
کارهاى نیک خود را به خاطر خودنمایى و نشان دادن به مردمى که نه زندگى به دست آنهاست و نه مرگ و نه قدرت دارند مشکلى را براى تو بگشایند، انجام مده!
شرح کوتاه
مردمى که به تظاهر و ریاکارى عادت مى کنند، همه مظاهر زندگى آنها تو خالى و بى مغز مى شود: از تمدن، به ظواهر بى روح و از زندگى، به خیالات و اوهام و از سعادت و خوشبختى، تنها به نام و از دین و مذهب، فقط به یک سلسله تشریفات قناعت مى کنند و مسلّماً بهره مردمى که ظاهر سازند، جز «ظواهر» نیست! به همین دلیل اسلام شدیداً از این صفت زشت انتقاد مى کند و مى گوید سرنوشت تو به دست این مردم نیست خودنمایى چرا!
--------------------------------------------------------------------------------
1. بحار الانوار، جلد 72، صفحه 300.
درس هیجدهم
حسد
امام صادق(علیه السلام) فرمودند:
الحاسِدُ مُضِرُّ بِنَفْسِهِ قَبْلَ أَنْ یُضُرّ بِالَْمحْسُودِ(1)
ترجمه
شخص حسود پیش از آن که به محسود زیان برساند به خودش ضرر مى رساند.
شرح کوتاه
روح حسد این است که انسان نتواند دیگران را در نعمتى ببیند و کوشش کند به نحوى آن نعمت از آنها سلب گردد و یا از طریق دیگرى زیانى بر آنها وارد شود.
در واقع حسود همیشه به صورت یک عامل عقب ماندگى فعالیت مى کند نه یک عامل پیشرو.
حسد یک بیمارى بزرگ اخلاقى است و از نظر روانى حسود بیش از هرکس خودش مى سوزد و آب مى شود و عقب مى ماند و تحقیر مى گردد، پس چه بهتر که بکوشد از دیگران پیشى بگیرد نه این که دیگران را به عقب بکشاند.
--------------------------------------------------------------------------------
1. بحارالانوار، جلد 73، صفحه 225.
[
درس نوزدهم
دور افتادگان از رحمت خدا
امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمودند:
مَنْ وَجَدَ ماءً وَتُراباً فَافْتَقَرَ فَأَبْعَدَهُ اللهُ!(1)
ترجمه
کسى که آب و زمین در اختیار داشته باشد و با این حال فقیر و نیازمند گردد از رحمت خدا بدور باد!
شرح کوتاه
از احادیث اسلامى این حقیقت به خوبى به دست مى آید که مسلمانان و جهاد باید از تمام منابع مختلف: دامدارى، کشاورزى منابع و معادن زیر زمینى، حرفه و صنعت و تجارت براى مبارزه با فقر استفاده کنند، حتى اگر ملتى تنها یکى از این سرمایه ها را در اختیار داشته باشد باید بوسیله این، خلاء اقتصادى خود را پر کند تا چه رسد به این که همه آنها را در اختیار داشته باشد; و اگر چنین نکند ملتى نفرین شده و دور از رحمت خدا و روح اسلام خواهد بود، نیاز به دیگران در هر صورت از نظر اسلام محکوم است.
--------------------------------------------------------------------------------
1. بحارالانوار، جلد 103، صفحه 65.
درس بیستم
بدترین دوستان
امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى فرماید:
شَرُّإِخْوانِکَ مَنْ داهَنَکَ فى نَفْسِکَ وَساتَرَکَ عَیْبَک(1)
ترجمه
بدترین دوستان تو آنها هستند که با تو مداهنه و چرب زبانى مى کنند و عیوب تو را مى پوشانند.
شرح کوتاه
گریز از واقعیات و پرده پوشى بر حقایق نه مشکلى را حل مى کند و نه خدمتى به کسى محسوب مى شود، به همین دلیل دوستانى که به جاى انتقاد سازنده و صحیح سعى دارند حقایق را کتمان کنند و براى ارضاى کاذب خاطر دوست عیوب او را بپوشانند و یا آن را حسن جلوه دهند نه تنها خدمتى در عالم دوستى و رفاقت نکرده اند، بلکه خیانتى بزرگ مرتکب شده اند; خیانتى که گاهى به قیمت حیثیت و آبرو و افتخار و سعادت دوست آنها تمام مى شود.
--------------------------------------------------------------------------------
1. نقل از کتاب غرر الحکم.
درس بیست و یکم
تکمیل کارها
پیغمبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) مى فرماید:
إِسْتِتْمامُ الْمَعْرُوفِ خَیْرٌ مِنْ إِبْتِدائهِ(1)
ترجمه
تکمیل و ادامه کار نیک از آغاز کردن آن بهتر و مهم تر است
شرح کوتاه
در محیط زندگى اجتماعى غالباً به کارها و اقدامات مفیدى برخورد مى کنیم که نیمه کاره مانده است; انجام دهندگان آنها تحت تأثیر یک محرک آنى به اصطلاح دامن همّت به کمر زده و مشغول کار شده اند، اما خیلى زود آتش عشق آنها سرد شده و آن را رها کرده پى کار خود رفته اند.
اسلام افراد با ایمان و پشت کاردارى را مى پسندد که هر عمل مفیدى را شروع مى کنند به آخر مى رسانند.
--------------------------------------------------------------------------------
1. نقل از کتاب نهج الفصاحه.
درس بیست و دوّم
برنامه هاى جاویدان
امام صادق(علیه السلام) فرمود:
إنَّ الله لَمْ یَبْعَثْ نَبیّاً إِلاَّ بِصِدقِ الْحَدِیْثِ وَ أَداءِ الأَ مانَةِ(1)
ترجمه
خداوند به تمام پیامبران دستور داد که مردم جهان را به راستگویى و اداى امانت دعوت کنند.
شرح کوتاه
یک جامعه سالم متکى به سرمایه هاى مختلفى است که از همه مهم تر، سرمایه اطمینان و اعتماد عمومى است:
اعتماد بر گفتار، اعتماد بر عمل، و بزرگترین دشمن این سرمایه نفیس دروغ و خیانت است.
در جوامعى که دروغ و خیانت رواج مى یابد همه از هم مى ترسند، همه احساس تنهایى مى کنند، همه باید تمام سنگینى بار زندگى را به تنهایى تحمل نمایند و این همان اجتماع تنهایان است.
به همین دلیل دعوت به راستگویى و امانت جزء برنامه همه پیامبران الهى بوده است.
--------------------------------------------------------------------------------
1. نقل از کتاب سفینة البحار.
درس بیست و سوّم
شدیدترین مجازات
پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) مى فرماید:
أشَدُّ النَّاسِ عَذَاباً فِى الْقِیامَةِ عَالِمٌ لَمْ یَعْمَلْ بِعِلْمِهِ وَلَمْ یَنْفَعْهُ عِلْمُهُ(1)
ترجمه
کسى که چیزى را مى داند و به آن عمل نمى کند و از دانش خود بهره نمى گیرد، مجازاتش در قیامت از همه شدیدتر است.
شرح کوتاه
از نظر منطق اسلام، دانش همواره ابزارى است براى عمل، براى بهبودى زندگى فرد و اجتماع، و بدون آن ارزشى ندارد.
آنها که ندانسته مرتکب خلافى مى شوند مسؤولیت سبکترى دارند، ولى مسؤولیت شدید متوجه آنهاست که مى دانند و مرتکب خلاف مى شوند، آنها که در آگاه ساختن قشرهاى وسیع اجتماع کوتاهى مى کنند، و هرکس سهم کوچک یا بزرگى از علم داشته باشد به همان اندازه بار این مسؤولیت بدوش مى کشد.
--------------------------------------------------------------------------------
1. بحارالانوار، جلد 2، صفحه 38.
